DİSK-AR HAKKINDA
DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR), işçi sınıfı ve emeğin sorunları konusunda bilimsel çalışmalar ile yayınlar yapmak ve politika önerileri oluşturmak amacıyla 1978 ortalarında DİSK Araştırma Enstitüsü adıyla kurulmuştur. DİSK-AR, günümüzde DİSK Araştırma Merkezi adı altında, DİSK bünyesinde faaliyet gösteren ve bilimsel çalışmalarında özerk bir araştırma merkezidir. DİSK-AR çalışmalarını kendi araştırma uzmanlarının yanında alanlarında uzman bilim insanlarının, bağımsız araştırmacıların ve üye sendikaların uzmanlarının katkı ve desteği ile sürdürmektedir.
DİSK-AR TARİHÇESİ
DİSK’in kuruluşundan (1967) 1975’teki 5. Genel Kurul’a kadar olan dönemde araştırma çalışmalarının sınırlı kaldığı görülmektedir. DİSK bu dönemde asgari ücretin yanı sıra Ortak Pazar hakkında bir çalışma da hazırlamıştır. Ancak bu çalışmalar daha çok Maden-İş sendikası uzmanlarının katkıları ile hazırlanmıştır.
DİSK 1970’lerin başlarından itibaren araştırma çalışmalarının kurumsallaşması yönünde adımlar attı. Bu doğrultuda Mart 1972’de DİSK’te bir ekonomik danışmanlık kurulmasına ve üye örgütlerin araştırma daireleri ile koordinasyon sağlayacak bu görevin eski Başbakan Ekonomik İşler Yardımcısı Devlet Bakanı Attila Karaosmanoğlu’na teklif edilmesine karar verildi. Ancak Karaosmanoğlu bu teklifi kabul etmedi. Ardından Mete Tunçay 1 Haziran 1972’de DİSK araştırma uzmanı olarak çalışmaya başladı. Tunçay bir yıl süreyle araştırma uzmanı olarak çalıştı ve Mayıs 1973’te DİSK araştırma uzmanlığından ayrıldı.
DİSK-AR’ın Kuruluşu
1976’da Profesör Sadun Aren araştırma çalışmalarını yürütmek üzere DİSK’te danışman olarak göreve başladı. Ancak bu dönemde de DİSK araştırma çalışmaları kurumsallaşamadı. DİSK Araştırma Enstitüsü’nün kurulması 1977 yılında yapılan DİSK 6. Genel Kurulu sonrasında gündeme geldi. Aren böyle bir enstitünün Ankara’da kurulmasının yararlı olacağını düşünüyordu. Enstitü’nün 1978 Haziran’ında başlayan kuruluş çalışmaları 1979 başından itibaren kurumsal bir nitelik kazanabildi. Enstitü’nün müdürlüğüne Prof. Sadun Aren getirildi ve nitelikli bir kadro oluşturuldu. DİSK 7. Genel Kurul Çalışma Raporu’nda ifade edildiği gibi “…sorunların işçi sınıfının bilimi açısından bir araştırma merkezinde incelenmesi ve daha önce yapılmış olanların da gene aynı merkezde toplanması gereksinimi ortaya çıkmıştır. İşte bu gereksinimi karşılamak üzere … Araştırma Dairesine bağlı olarak Ankara’da DİSK Araştırma Enstitüsü kurulmuştur.”
Aren kuruluş sürecini şöyle anlatmaktadır: “Ankara’ya gidip bir araştırma enstitüsü kurmayı düşünüyordum. Çünkü böyle bir iş üniversitelerle, Planlamayla, Maliye Bakanlığı ile ilişkiyi gerektiriyordu. Halbuki benim İstanbul’da üniversite muhitleriyle bir yakınlığım yoktu. Planlama ve bakanlıklar ise zaten Ankara’daydı. Böyle bir enstitü kurmaya Ankara daha uygundu. Ankara’da böyle bir enstitü kurma meselesini Abdullah Bey’le görüştük. Zaten onun sendikasının merkezi de Ankara’daydı. O da DİSK’in bazı faaliyetlerinin Ankara’ya kaymasını istiyordu. Bu öneriyi iyi karşıladı. Cinnah Caddesi’nde Genel-İş’in iki dairesi varmış. O iki daire birleştirilerek bir merkez oluşturuldu.” [1]
DİSK-AR’ın ilk uzman kadrosunda Sadun Aren’in yanı sıra Hikmet Seçim, Barış Tütün, Gülay Türkyılmaz (Toksöz) ve Tebessüm Sarp yer alıyordu.
Enstitü kurucusu Aren, DİSK dergisinin Ocak 1979 tarihli 49. sayısına yaptığı açıklamada hedeflerini şöyle açıklamaktadır: “dünya ve Türkiye’de ekonomik, sosyal ve siyasal koşullarda gözlemlenen hızlı değişmeler nedeniyle başta işçi sınıfı olmak üzere tüm emekçi sınıfların (köylüler, küçük esnaf ve zanaatkârlar, memurlar, serbest meslek sahipleri) karşı karşıya kaldıkları sorunları saptamak ve bunları çağımızın gereklerine uygun ne gibi ileri ve demokratik çözümler getirebileceğini araştırmak ve incelemek amacına yönelik çalışacaktır.” Aren yapacakları çalışmalarda “Türkiye’nin bütün işçi ve emekçi halkın yandaşı, dostu bilim adamlarının çabalarının” kendilerine destek olacağını belirtmektedir.
DİSK Araştırma Enstitüsü kuruluşundan 12 Eylül 1980 darbesine kadar geçen süre içinde çeşitli konularda çalışmalar yapmış, raporlar hazırlamış, yayınlar çıkarmıştır:
1978 Ekonomik Rapor: 1979 yılında yayımlanan kitapta ağırlıkla işçi sınıfı ve diğer emekçi kesimlerin gelir dağılımı içindeki yerleri ele alınıyordu. Raporda ayrıca Ecevit Hükümeti’nin Türk-İş’le imzaladığı “Toplumsal Anlaşma” konusuna geniş yer verilmişti. 1980 Haziran’ında yayımlanan 1979 Ekonomik Rapor başlıklı raporda ise başta gelir dağılımı olmak üzere ekonomik gelişmelerin işçi sınıfına etkileri incelenmiştir. Bu raporun önemli konularından biri de Demirel Hükümeti’nin uygulamaya koymaya çalıştığı “eşel mobil” sistemine ilişkin değerlendirmedir.
Enstitü, çeşitli konularda seminerler vermiş kimi konularda da broşür metinleri hazırlamıştır. Bunlar; yönetime katılma, kapitalist toplumda kadın emeği ve ev işleri, çalışan çocuklar ve çıraklar, kreş, konut ve kentleşme, ücret ve ücret sistemleri ile enflasyon başlıklarını taşımaktadır. DİSK Araştırma Enstitüsü yaptığı çalışmaları gerektikçe basın bültenleri aracılığıyla kamuoyuna duyurmuştur. Bu amaçla hazırlanan ilk basın bülteni 1978 Ekonomik Raporu’nun bir özeti olarak Aralık 1978 tarihinde yayımlanmıştır.
Araştırma Enstitüsü’nün bir diğer çalışması da “işçi sınıfı hareketi için gereksinme duyulabilecek tüm yayın ve çalışmaların” derlendiği bir kütüphanenin oluşturulmasıdır. Kuruluşta DİSK genel merkezinden getirilen 600 kitapla oluşturulmaya başlanan kütüphanede kısa bir süre içinde 2 bin 500 yayın toplanmıştır. Arşiv ve haber kupür derlemeleriyle desteklenen kütüphane, önemli bir bilgi merkezi haline getirilmiştir. Ancak 12 Eylül darbesiyle her yerde ileri sürdükleri suçlara kanıt arama çabası sebebiyle bu yayınlar kışlalarda ve mahkeme depolarında çürütülmüştür. DİSK Araştırma Enstitüsü’nün tüm birikimleri 12 Eylül’le yok edilmiştir. DİSK-AR kurucusu ve ilk müdürü Profesör Sadun Aren DİSK davasında yargılanmış ve uzun süre hapis yatmıştır.
DİSK-AR YENİDEN
DİSK Araştırma Enstitüsü, 12 Eylül sonrasında DİSK’in faaliyetlerine başlamasının hemen ardından, yine DİSK Araştırma Dairesi’ne bağlı olarak, DİSK-AR kısa adıyla Mayıs 1992’de yeniden oluşturuldu. İktisatçı Mustafa Sönmez’in yönetiminde başlayan çalışmalar, Ağustos 1992’den itibaren İstanbul/Taksim’deki yeni merkezinde sürdürüldü. 1990’lı yıllarda DİSK-AR kadrosunda uzman olarak Güventürk Görgülü, Cüneyt Altunç, Ahmet Demirel, Ayşe Nur Erten, Doç. Dr. Nesrin Sungur Ertel, Doç. Dr. Ahmet Çakmak ve Doç. Dr. İbrahim Anıl görev aldı.
Çalışmaların ilk ürünü ilgiyle karşılanan DİSK-AR Bülteni oldu. Bülten, çeşitli konularda hazırlanan raporlar ve aylık geçinme endeksleri medyada da büyük ilgi ve beğeni gördü.
Bu dönemde DİSK-AR tarafından hazırlanan araştırma raporlarında yer alan başlıca konular şunlardı: Alternatif vergi politikası, Türkiye genelinde ve 500 büyük sanayi kuruluşu içinde yabancı sermaye, İşçi sağlığı ve güvenliği, Anket sonuçları: Sendika başkanları son siyasal gelişmelere nasıl bakıyor? İşkolu barajı ve sendikalaşma, Yeni vergi düzenlemeleri kime, ne getiriyor? Bunların dışında her ay yayımlanan ailenin asgari gelir ihtiyacı raporları da bulunmaktadır.
DİSK-AR’ın 1990’larda yaptığı araştırma ve çalışmalarından kitap haline gelenler ise şunlardır: 1990’larda Türkiye işçi sınıfı, sosyal ve ekonomik göstergeler: İngilizce ve Türkçe olarak hazırlanan bu kitap Abdullah Baştürk’e armağan edilmiştir.
Sanayi işçisinin kimliği, İstanbul sanayi işçilerine yönelik bir alan araştırması: Bu kitap İstanbul Sanayi Odası’na kayıtlı 25 ve üzeri işçi çalıştıran işyerlerinde yürütülmüş ve 2 yılda tamamlanabilmiştir. Araştırmada işçilerin aile kökenleri, İstanbul’daki ilk yılları, medeni durum ve ikametgahları, memleketleriyle ilgili bağları, iş yaşamları ve siyasi tercihleri konularında bilgiler derlenmiş ve değerlendirilmiştir.DİSK-AR, Mustafa Sönmez’in ayrılmasından sonra sürekli bir kadro sorunu yaşadı. Kadrosu ve mali olanakları giderek zayıflayan DİSK-AR çalışmalarını bir süre sonra DİSK genel merkezinde sürdürmeye başladı.
Sınırlı olanaklarla çalışmalarına devam eden DİSK-AR’ın 2000’li yıllar ve sonrasındaki çalışmalarını önce Doç. Dr. F. Serkan Öngel ve ardından Prof. Dr. Aziz Çelik’in koordinasyonu ve editörlüğünde yürütüldü. DİSK-AR çalışmaları bu dönemde çok sayıda bilim insanı ve araştırma uzmanının çaba ve katkıları ile yürütüldü. Bilim dünyasının katkıları ile çalışmalarına devam eden DİSK-AR bu dönemde bir DİSK-AR danışma meclisi oluşturdu. Bu dönemde araştırma raporları yanı sıra DİSK-AR dergisi kapsamlı bir içerikle beş sayı çıkarıldı. .
DİSK üyesi iki sendika tarafından yayımlanan iki akademik derginin (Çalışma ve Toplum ile Emek Araştırma) varlığı ve DİSK dergisinin yeni bir içerikle yayıma başlama kararı üzerine DİSK-AR dergisi yayımına ara verdi. Bu dönemde aylık düzenli işsizlik ve istihdam raporları yayımlanmaya başlandı. DİSK-AR’ın geniş yankı uyandıran geniş tanımlı işsizlik hesaplamaları düzenli olarak açıklanmaya başlandı. Yıllık asgari ücret araştırmaları yanında sendikalaşma ve toplu pazarlık raporları gibi düzenli raporlar yanında işçi sınıfının ve emek hareketinin sorunları konusunda çeşitli raporlar yayımladı.
2017 yılında DİSK-AR tarafından Türkiye çapında işçi sınıfı alan araştırması yapıldı ve araştırma sonuçları Türkiye İşçi Sınıfının Görünümü adıyla bir kitap olarak basıldı. 2016-2019 arası hazırlanan raporlar Emek Araştırmaları (2016-2019) adıyla kitaplaştırıldı. DİSK-AR ayrıca DİSK’in kuruluşunun 50. yılında DİSK Tarihi kitabının hazırladıklarına başladı. DİSK Tarihi kitabının ilk cildi Şubat 2020’de, ikinci cildi Şubat 2022’de, 2020-2024 dönemi araştırmaları Türkiye’de Emeğin Durumu-Emek Araştırmaları 2000-2023 adıyla 2024’te yayımlandı.
DİSK-AR, DİSK Araştırma Merkezi adı altında çalışmalarına DİSK genel merkezinde devam etmektedir.
(Eİ/AÇ)
[1] Sadun Aren, Puslu Camın Arkasından, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2006.
Bu yazıyı paylaş:
- Twitter üzerinde paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır)
- Facebook'ta paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır)
- WhatsApp'ta paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır)
- Pinterest'te paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır)
- Tumblr'da paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır)
- Telegram'da paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır)
- Yazdırmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır)
- Pocket'ta paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır)
- Linkedln üzerinden paylaşmak için tıklayın (Yeni pencerede açılır)