Asgari değil insanca yaşam,
Asgari ücret değil toplu sözleşme!
DİSK-AR Asgari Ücret Gerçeği 2023 Araştırması yayımlandı!
2023 asgari ücret tartışmaları 2021 sonunda başlayan ve 2022’de artan 2000’li yılların en şiddetli hayat pahalılığı koşullarında yapılıyor. 2020 ve 2021 yıllarında yaşanan Covid-19 salgınının güçleştirdiği geçim koşulları 2022’nin yüksek enflasyonu ile dayanılmaz hale geldi.
DİSK-AR Asgari Ücret Raporuna erişmek için tıklayınız.
Türkiye’de asgari ücret civarında çalışanların oranının oldukça yüksek olması asgari ücretin sınırlı bir çalışan kesimini değil çalışanların ezici çoğunluğunu ilgilendirmesi anlamına geliyor. Dolayısıyla ülkemizde bir süredir kelimenin dar anlamıyla asgari ücret değil ortalama ücret konuşuluyor. Bu koşullar altında asgari ücretin insanca yaşanacak bir ücret olarak saptanması yaşamsal önem taşıyor.
Sendikalaşmanın ve toplu iş sözleşmesi kapsamının sınırlılığı ile diğer emek gelirlerinin asgari ücretten daha az artırılması tüm ücretleri ve emek gelirlerini asgari ücrete yaklaştırıyor. Hem asgari ücretteki artış oranlarının diğer emek gelirlerine yansımaması hem de özel sektörde hem kamuda maaş ile ücret artışlarının en fazla resmi enflasyon oranında artırılması asgari ücreti ortalama ücret haline getiriyor. Türkiye asgari ücretliler ülkesine dönüşmeye devam ederken asgari ücret pahalılıklar ve zamlar karşısında iyice yetersiz kalıyor.
Bilindiği gibi DİSK, asgari ücretin belirlenmesi sürecinde masada yer almıyor ancak asgari ücret tespit sürecinde çeşitli çalışmalar yürütüyor ve her yıl asgari ücretlilerin insan onuruna yakışır bir yaşam sürdürmesi için taleplerini açıklıyor.
DİSK Araştırma Merkezi (DİSK-AR) uzun yıllardan beri asgari ücrete ilişkin bilimsel raporlar hazırlıyor ve DİSK’in asgari ücret taleplerinin bilimsel temellerini ortaya koyuyor. DİSK-AR’ın asgari ücret araştırmaları ülkemizde asgari ücretin emekçiler açısından kapsamlı bir incelemesini sunmaya çalışıyor.
Rapordan özet bugular şöyle:
- Türkiye asgari ücretliler ülkesi haline geliyor!
Gerek resmi veriler gerekse bağımsız araştırmalar Türkiye’de asgari ücretle çalışanların kapsamının oldukça yüksek olduğunu gösteriyor. Merkez Bankası ve DİSK-AR verileri asgari ücret civarında bir ücretle çalışanların oranının yüzde 50’lerde olduğunu gösteriyor. Milyonlarca işçi asgari geçim için yetersiz olan asgari ücretle geçinmeye çalışırken, işçilerin bir bölümü de yasal asgari ücrete dahi erişemiyor.
- Toplu pazarlık oranı düşük, asgari ücretli oranı yüksek!
AB ülkelerinde ortalama toplu pazarlık kapsama oranı yüzde 60’ların, OECD ülkelerinde yüzde 30’ların üzerinde iken ILO’ya göre Türkiye’de genel olarak yüzde 7,5, özel sektörde ise yüzde 6’nın altındadır. Bu durum Türkiye’de asgari ücret civarında çalışanların oranını artırırken AB ülkelerinde asgari ücretler çalışanların kapsamını düşürüyor. Asgari ücret kapsamının düşürülmesinin yolu, örgütlenmenin önündeki engellerin kaldırılarak toplu pazarlık kapsamının genişletilmesidir.
- Asgari ücret ile diğer emek gelirleri arasındaki makas kapanıyor, asgari ücret ortalama ücrete yaklaşıyor
Asgari ücretteki artış oranının diğer emek gelirlerine yansımaması, düşük toplu iş sözleşmesi kapsama ve sendikalaşma oranları, ücreti ortalama ücret haline getiriyor. Türkiye’de diğer emek gelirleri artışının sınırlı kalması sonucunda asgari ücret ile diğer ücretler arasındaki makas kapanıyor ve asgari ücret civarı ücretle çalışanların oranı artıyor. Giderek artan bir biçimde daha çok emekçi asgari ücrete yakın ücretlerle çalışır hale geliyor. Türkiye hızla asgari ücretliler ülkesine dönüşüyor.
Ücretler asgari ücret düzeyine geriliyor. 2005 yılında aylık ortalama ücret ve maaş geliri asgari ücretin 2,2 katı iken, 2020’de asgari ücretin 1,7 katına geriledi. İşgücü maliyeti araştırmalarına göre ise asgari ücretin ortalama işgücü kazancına oranı 2012’de yüzde 44 iken 2020’de yüzde 73’e yükseldi.
- Asgari ücretin kişi başına GSYH’ye oranı düşüyor
1974’te kişi başına GSYH’nin yüzde 80,6’sı düzeyinde olan asgari ücret, 2022 yılında GSYH’nin yüzde 43,7’ye geriledi. 2016’da asgari ücretin kişi başına GSYH’ye oranı yüzde 59,7 iken 2022’de yüzde 43,7’ye geriledi. Asgari ücret kişi başına gelire paralel olarak artsaydı brüt asgari ücretin 2022’de ortalama 5 bin 738 TL değil, 10 bin TL’nin üzerinde olması gerekirdi.
- Çalışanların yarısı asgari ücret civarı ve altında ücret alıyor
2021 yılı itibarıyla asgari ücretin yüzde 10 fazlası ve altında ücret alan işçilerin oranı yüzde 48,7’dir. Bu oran özel sektörde, kadınlarda ve kayıtdışı çalışanlarda daha da yükselmektedir.
- Özel sektör işçilerinin yüzde 65’i asgari ücretli
Özel sektör işçilerinin yüzde 21,7’si asgari ücrete erişemiyor. Özel sektörde asgari ücret ve altında ücretle çalışanların oranı yüzde 50,4 ve asgari ücret civarında çalışanların oranı (yüzde 10 komşuluğunda) yüzde 64,7’dir.
- Kayıtdışı çalışanların dörtte üçü asgari ücrete erişemiyor
Kayıtdışı çalışanlarda asgari ücret ve altında ücret alanların oranı (yüzde 5 komşuluğu) yüzde 84,7’dir. Kayıtdışı çalışanların yüzde 23’ü 1.500 TL’nin altında bir gelir elde etmektedir.
- Kadınların yüzde 60’ı asgari ücretle çalışıyor
Kadınların çok büyük bir bölümü asgari ücret ve daha altında ücretlerle çalışmaktadır. Asgari ücretin yüzde 10 fazlası ve altında ücret alanların oranı genelde yüzde 48,7 iken kadınlarda yüzde 55,6’ya yükselmektedir.
- Türkiye Avrupa’da asgari ücretin en düşük olduğu ülkeler arasında
2012’de Avrupa’da Türkiye’den düşük asgari ücrete sahip 12 ülke varken, 2022’de bu sayı 2’ye düştü. Türkiye’den daha düşük asgari ücrete sahip iki ülke Bulgaristan ve Arnavutluk’tur.
- Dolar cinsinden asgari ücret en düşük seviyesinde
2008’de yıllık 371 ABD doları olan asgari ücret 2016’da 430 dolara yükseldi. Sonra ekonomik ve siyasal istikrarsızlığa bağlı olarak asgari ücret dolar cinsinden gerilemeye başladı. Asgari ücret TL’nin değer kaybının hızlanmasıyla 2022 yılı ortalaması olarak 298 ABD dolarına kadar geriledi.
- Asgari ücret 25 Cumhuriyet altınından 9 altına geriledi
Merkez Bankası’nın yıllık ortalama Cumhuriyet altını fiyatlarına göre 2003 yılında asgari ücretin yıllık tutarı ile 25 altın alınabilirken 2022’de yıllık net asgari ücretle sadece 9 Cumhuriyet altını alınabilmektedir.
DÜZELTME: Araştırma raporunun 29. sayfasındaki tablo 7’de yer alan hatalı hesaplama düzeltilmiş ve metne işlenmiştir.
